Δεν υπάρχει κοινώς αποδεκτή αιτιολογία της νόσου. Η ενδομητρίωση είναι μια περίπλοκη, ετερογενής και πολυπαραγοντική νόσος, στην οποία εμπλέκονται ορμονικοί, γενετικοί, περιβαλλοντικοί κι ανοσολογικοί παράγοντες. Οι επικρατέστερες θεωρίες είναι:

1. Ανάστροφη περίοδος ( Retrograde menstruation) (1): Η πιο δημοφιλής θεωρία, εισήχθη το 1927. Το αίμα της περιόδου ( που περιέχει κύτταρα του ενδομητρίου, δηλαδή της λεπτής επένδυσης του εσωτερικού της μήτρας) ταξιδεύει ‘’ανάστροφα’’ ( μέσα από τις σάλπιγγες) κι εμφυτεύεται στο εσωτερικό της πυέλου, προκαλώντας την ενδομητρίωση. Δεν είναι όμως ξεκάθαρο γιατί το παραπάνω φαινόμενο προκαλεί την νόσο σε ορισμένες μόνο (κι όχι όλες τις) γυναίκες. Ίσως να σχετίζεται με φαινόμενα κατά τη διάρκεια της εμβρυικής και πρόωρης νεογνικής ζωής (2). Επιχείρημα υπέρ αυτής της θεωρίας είναι το γεγονός πως η νόσος είναι συχνότερη σε γυναίκες με πρόωρη εμμηναρχή κι αργή εμμηνόπαυση. Επίσης, η ενδομητρίωση εμφανίζεται συχνότερα στην αριστερή μέρια της πυέλου και τη δεξιά μεριά του διαφράγματος, πιθανώς ως αποτέλεσμα της βαρύτητας στη ροή του αίματος.
2. Mεταπλασία: Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, κύτταρα εκτός της μήτρας μετατρέπονται (μεταπλασία) σε κύτταρα παρόμοια με το ενδομήτριο (την εσωτερική επένδυση της μήτρας). Αυτά τα κύτταρα μπορεί να βρίσκονται στη μεσοθηλιακή επένδυση του περιτοναίου ( coelomic metaplasia) ή κι αλλού και να υφίστανται μεταπλασία από χημικά ή ανοσολογικά ερεθίσματα (3). Αυτή η θεωρία ίσως εξηγεί τα σπάνια περιστατικά ενδομητρίωσης σε προ-εμμηνορυσιακές γυναίκες (4).
3. Γενετική/Επι-γενετική θεωρία : Σε γυναίκες με γενετική προδιάθεση για τη νόσο, η παρουσία επι-γενετικών αλλαγών (που γίνονται με την ενεργοποίηση και απενεργοποίηση διαφόρων γονιδίων ανάλογα με το κάθε περιβάλλον και για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα) οδηγεί στην έκφραση της νόσου (5).

Επίσης, είναι πιθανό η νόσος να σχετίζεται με τα παρακάτω:

1. Οξειδωτικό στρες και Φλεγμονή: H αυξημένη οξείδωση των λιποπροτεινών έχει συσχετιστεί με φλεγμονή, βλάβες στο γενετικό υλικό και την παθογέννεση της νόσου (6). Η αυξημένη συγκέντρωση ελευθέρων ριζών συνοδεύεται επίσης από χαμηλά επίπεδα αντι-οξειδωτικών (6).
2. Ανοσολογική δυσλειτουργία: Η υψηλότερη συχνότητα αυτοάνοσων νοσημάτων σε γυναίκες με ενδομητρίωση (7), ενισχύει την άποψη πως μια δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος ενδεχομένως να σχετίζεται με την παθογένεση της ενδομητρίωσης. Έχει αποδειχτεί πως γυναίκες με ενδομητρίωση έχουν υψηλότερα επίπεδα ενεργών μακροφάγων και μειωμένη κυτταρική ανοσία (8). H παρουσία έκτοπου ενδομητρίου προκαλεί μια τοπική φλεγμονώδη αντίδραση (9). Έχει, επίσης, αποδειχτεί πως το περιτοναϊκό υγρό των γυναικών με ενδομητρίωση έχει υψηλότερη συγκέντρωση σε κυτταροκίνες και αγγειογενετικούς παραγόντες (10).
3. Bλαστοκύτταρα: Τα αδιαφοροποίητα αυτά κύτταρα, που μπορούν να μετασχηματιστούν σε οποιοδήποτε τύπο κυττάρων, πιθανόν να σχετίζονται με την ανάπτυξη εστιών ενδομητρίωσης (11).

Συνοψίζοντας, δεν είναι ξεκάθαρο τι προκαλεί την ενδομητρίωση. Πιθανόν να ευθύνεται σε συνδυασμό των θεωριών που αναφέραμε παραπάνω. Ειναι πιθανό συγκεκριμένες γυναίκες να “γεννιούνται με ενδομητρίωση “, η δε έκφραση της νόσου να οφείλεται σε έκθεση σε συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς παράγοντες¹².

Αναφορές:

1. Sampson JA. Peritoneal endometriosis due to the menstrual dissemination

of endometrial tissue into the peritoneal cavity. Am J Obstet Gynecol 1927;

14:422–69.

2. Vannuccini, S. et al. Potential influence of in utero and early neonatal exposures on the later development of endometriosis. Fertil. Steril. 105, 997–1002 (2016).

3. R. O. Burney and L. Giudice, “Pathogenesis and pathophysiology of endometriosis,” Fertility and Sterility, vol. 98, pp. 511–519, 2012.

4. P. G. M. Figueira, M. S. Abrão, G. Krikun, and H. Taylor, “Stem cells in endometrium and their role in the pathogenesis of endometriosis,” Annals of the New York Academy of Sciences, vol. 1221, no. 1, pp. 10–17, 2011.

5. Koninckx PR, Ussia A, Adamyan L, Wattiez A, Gomel V, Martin DC. Pathogenesis of endometriosis: the genetic/epigenetic theory. Fertil Steril. 2019 Feb;111(2):327-340. doi: 10.1016/j.fertnstert.2018.10.013. Epub 2018 Dec 7. PMID: 30527836.

6. A. A. Murphy, W. Palinski, S. Rankin, A. J. Morales, and S. Parthasarathy, “Evidence for oxidatively modified lipid-protein complexes in endometrium and endometriosis,” Fertility and Sterility, vol. 69, no. 6, pp. 1092–1094, 1998.

7. N. Sinaii, S. D. Cleary, M. L. Ballweg, L. K. Nieman, and P. Stratton, “High rates of autoimmune and endocrine disorders, fibromyalgia, chronic fatigue syndrome and atopic diseases among women with endometriosis: a survey analysis,” Human Reproduction, vol. 17, no. 10, pp. 2715–2724, 2002.

8. J. Sikora, A. Mielczarek-Palacz, and Z. Kondera-Anasz, “Role of Natural Killer cell activity in the pathogenesis of endometriosis,” Current Medicinal Chemistry, vol. 18, no. 2, pp. 200–208, 2011.

9. C. M. Kyama, A. Mihalyi, P. Simsa et al., “Role of cytokines in the endometrial-peritoneal cross-talk and development of endometriosis,” Frontiers in Bioscience, vol. 1, pp. 444–454, 2009.

10. M. W. Laschke, C. Giebels, and M. D. Menger, “Vasculogenesis: a new piece of the endometriosis puzzle,” Human Reproduction Update, vol. 17, no. 5, pp. 628–636, 2011.

11. X. Santamaria, E. E. Massasa, and H. S. Taylor, “Migration of cells from experimental endometriosis to the uterine endometrium,” Endocrinology, vol. 153, pp. 5566–5574, 2012.

12. Bouquet de Jolinière J, Ayoubi JM, Lesec G, Validire P, Goguin A, Gianaroli L, Dubuisson JB, Feki A, Gogusev J. Identification of displaced endometrial glands and embryonic duct remnants in female fetal reproductive tract: possible pathogenetic role in endometriotic and pelvic neoplastic processes. Front Physiol. 2012 Dec 3;3:444.