Κατατάσσουμε την ενδομητρίωση στις καλοήθεις νόσους αλλά, στ’ αλήθεια, αυξάνει η παρουσία της νόσου τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου των ωοθηκών? Ή, για να παραλλάξουμε το ερώτημα, οι καρκίνοι των ωοθηκών σε γυναίκες με ενδομητρίωση προέρχονται από την κακοήθη εξαλλαγή των εστιών ενδομητρίωσης ή όχι?

Πληθώρα μελετών έχουν δημοσιευτεί πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα. Μια από τις πιο αξιόλογες δημοσιεύθηκε πρόσφατα, καταδεικνύοντας πως σε γυναίκες με ενδομητρίωση, ο κίνδυνος επιθηλιακού καρκίνου ωοθήκης είναι υψηλότερος, κυρίως για το διαυγοκυτταρικό (clear cell) και ενδομητριοειδή( endometrioid) τύπο καρκίνου (1). Ο κίνδυνος κακοήθους εξαλλαγής μιας ενδομητριωσικής κύστης στην ωοθήκη υπολογίζεται σε 0.5 με 1% (2), ενώ ο δια βίου κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου ωοθήκης σε μια μέση (χωρίς ενδομητρίωση) γυναίκα εκτιμάται σε 1 στις 76 (3).

Ο όρος ΄΄’άτυπη ενδομητρίωση’’ ( atypical endometriosis) υποδηλώνει πως η ενδομητρίωση μπορεί να δράσει ως πρόδρομος του καρκίνου (4), κι η χειρουργική αφαίρεση φαίνεται να παίζει προστατευτικό ρόλο (5). Ωστόσο, η ιδέα του προληπτικού ελέγχου (screening, με τη χρήση απεικόνισης και αιματολογικών εξετάσεων) ή της προληπτικής χειρουργικής (risk-reducing surgery, αφαίρεση της σάλπιγγας κι ωοθήκης) δεν έχει κερδίσει ευρεία αποδοχή (1,6).

Αξίζει να θίξουμε σε αυτό το σημείο, τον προστατευτικό ρόλο της ανωορρηξίας (μη απελευθέρωση ωαρίου κατά τη διάρκεια του έμμηνου κύκλου) στην εμφάνιση καρκίνου της ωοθήκης. Ο κίνδυνος της νόσου αυξάνει με τον αριθμό των εμμήνων κύκλων στους οποίους συμβαίνει ωορρηξία (7). Συνεπώς, η χρόνια χρήση του συνδυασμένου αντισυλληπτικού χαπιού ή προγεσταγόνων (που προκαλεί ανωορρηξία), μπορεί να παίξει προστατευτικό ρόλο, ένας ρόλος που μπορεί να διατηρηθεί για χρόνια μετά τη διακοπή της αγωγής (8).

Συνοψίζοντας, η ενδομητρίωση αυξάνει τον κίνδυνο 2 συγκεκριμένων τύπων καρκίνου των ωοθηκών (διαυγοκυτταρικός κι ενδομητριοειδής), οι οποίοι, σε σχέση με άλλους τύπους, παραμένουν σπάνιοι. O δια βίου κίνδυνος αυξάνεται από 1.3% (1/76) σε 1.8% (1/55), συνεπώς, παραμένει μικρός. Η χρόνια χρήση του συνδυασμένου αντισυλληπτικού χαπιού ή προγεσταγόνων (μια συνήθης φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση της συμπτωματικής ενδομητρίωσης) μπορεί, μέσω της ανωορρηξίας, να μειώσει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου των ωοθηκών.

Αναφορές:

1. Kvaskoff M, Mahamat-Saleh Y, Farland LV, Shigesi N, Terry KL, Harris HR, Roman H, Becker CM, As-Sanie S, Zondervan KT, Horne AW, Missmer SA. Endometriosis and cancer: a systematic review and meta-analysis. Hum Reprod Update. 2021 Feb 19;27(2):393-420.
2. Stamp JP, Gilks CB, Wesseling M, Eshragh S, Ceballos K, Anglesio MS, Kwon JS, Tone A, Huntsman DG, Carey MS. BAF250a Expression in Atypical Endometriosis and Endometriosis-Associated Ovarian Cancer. Int J Gynecol Cancer. 2016 Jun;26(5):825-32.
3. Lifetime risk estimates calculated by the Statistical Information Team at Cancer Research UK. Based on Office for National Statistics (ONS) 2016-based Life expectancies and population projections. Accessed December 2017, and Smittenaar CR, Petersen KA, Stewart K, Moitt N. Cancer Incidence and Mortality Projections in the UK Until 2035(link is external). Brit J Cancer 2016.
4. Karnezis AN, Cho KR, Gilks CB, Pearce CL, Huntsman DG. The disparate origins of ovarian cancers: pathogenesis and prevention strategies. Nat Rev Cancer. 2017 Jan;17(1):65-74.
5. Rossing MA, Cushing-Haugen KL, Wicklund KG, Doherty JA, Weiss NS. Risk of epithelial ovarian cancer in relation to benign ovarian conditions and ovarian surgery. Cancer Causes Control. 2008;19(10):1357-1364.
6. Hermens M, van Altena AM, Nieboer TE, Schoot BC, van Vliet HAAM, Siebers AG, Bekkers RLM. Incidence of endometrioid and clear-cell ovarian cancer in histological proven endometriosis: the ENOCA population-based cohort study. Am J Obstet Gynecol. 2020 Jul;223(1):107.e1-107.e11.
7. Trabert B, Tworoger SS, O’Brien KM, Townsend MK, Fortner RT, Iversen ES, Hartge P, White E, Amiano P, Arslan AA, Bernstein L, Brinton LA, Buring JE, Dossus L, Fraser GE, Gaudet MM, Giles GG, Gram IT, Harris HR, Bolton JH, Idahl A, Jones ME, Kaaks R, Kirsh VA, Knutsen SF, Kvaskoff M, Lacey JV, Lee IM, Milne RL, Onland-Moret NC, Overvad K, Patel AV, Peters U, Poynter JN, Riboli E, Robien K, Rohan TE, Sandler DP, Schairer C, Schouten LJ, Setiawan VW, Swerdlow AJ, Travis RC, Trichopoulou A, van den Brandt PA, Visvanathan K, Wilkens LR, Wolk A, Zeleniuch-Jacquotte A, Wentzensen N; Ovarian Cancer Cohort Consortium (OC3). The Risk of Ovarian Cancer Increases with an Increase in the Lifetime Number of Ovulatory Cycles: An Analysis from the Ovarian Cancer Cohort Consortium (OC3). Cancer Res. 2020 Mar 1;80(5):1210-1218.
8. Collaborative Group on Epidemiological Studies of Ovarian Cancer, Beral V, Doll R, Hermon C, Peto R, Reeves G. Ovarian cancer and oral contraceptives: collaborative reanalysis of data from 45 epidemiological studies including 23,257 women with ovarian cancer and 87,303 controls. Lancet. 2008 Jan 26;371(9609):303-14.