H πορεία της νόσου δεν είναι ξεκάθαρη. Στην εν τω βάθει μορφή της, η ενδομητρίωση φαίνεται να έχει προϊούσα πορεία [δηλαδή να επεκτείνεται(1)]. Είναι λογικό να το σκεφτούμε αυτό, αφού μεγάλες βλάβες θα πρέπει να έχουν αναπτυχθεί σε βάθος χρόνου. H εξέλιξη μάλλον δεν είναι ταχεία (2), αλλά πιθανόν να διαφέρει από ασθενή σε ασθενή. Ωστόσο, στην ήπια μορφή της νόσου, έχουν παρατηρηθεί περιστατικά αυτόματης ύφεσης (3).

H ριζική χειρουργική αφαίρεση των βλαβών της ενδομητρίωσης μειώνει τον κίνδυνο υποτροπής (4,5). Ωστόσο, δεν φαίνεται να τον εκμηδενίζει (6). Αυτό μάλλον οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων, όπως η χειρουργική τεχνική (7), η ηλικία της ασθενούς τη στιγμή του χειρουργείου (4), καθώς και η σοβαρότητα της νόσου τη στιγμή του χειρουργείου (8). Επίσης, μη ορατές βλάβες (που, συνεπώς, δεν μπορούν να αφαιρεθούν χειρουργικά) υπάρχουν έως και σε 12% των περιστατικών (9).

Επίσης,’’ η αμηνόρροια ‘’( έλλειψη έμμηνου ρύσεως, δηλαδή περιόδου) που επιτυγχάνεται με την μετεγχειρητική χρήση αντισύλληψης μειώνει τον κίνδυνο υποτροπής (10). Συνιστάται ,λοιπόν, η χρήση αντισύλληψης μετεγχειρητικά, εκτός σε περιπτώσεις που η ασθενής επιχειρεί να μείνει έγκυος. Αυτό είναι λογικό, αν αποδεχτούμε πως η θεωρία της ανάστροφης περιόδου του Sampson παίζει ρόλο στην παθογένεια της νόσου (11).

Η ενδομητρίωση είναι μια ορμονοευαίσθητη νόσος της αναπαραγωγικής ηλικίας-ευαίσθητη στα οιστρογόνα (12). Είναι λογικό ,λοιπόν, η εμμηνόπαυση (με την απότομη πτώση στα επίπεδα οιστρογόνων) να σχετίζεται με βελτίωση στα συμπτώματα της νόσου (13). Αν και το παραπάνω αποτελεί τον κανόνα, αξίζει να σημειωθεί πως έχουν περιγραφεί περιστατικά επιδείνωσης της νόσου μετά την εμμηνόπαυση, συνήθως ως αποτέλεσμα ορμονοθεραπείας (14), και σπάνια σε ασθενείς χωρίς ιστορικό ενδομητρίωσης πριν την εμμηνόπαυση (15).

References :

1. Koninckx PR, Meuleman C, Demeyere S, Lesaffre E, Cornillie FJ. Suggestive evidence that pelvic endometriosis is a progressive disease, whereas deeply infiltrating endometriosis is associated with pelvic pain. Fertil Steril. 1991 Apr;55(4):759-65.
2. Koninckx PR, Ussia A, Keckstein J, Wattiez A, Adamyan L. Epidemiology of subtle, typical, cystic, and deep endometriosis: a systematic review. Gynaecol Surg 2016;13:457–67.
3. Evers JL. Is adolescent endometriosis a progressive disease that needs to be diagnosed and treated? Hum Reprod 2013; 28:2023.
4. Busacca M, Chiaffarino F, Candiani M, Vignali M, Bertulessi C, Oggioni G, et al. Determinants of long-term clinically detected recurrence rates of deep, ovarian, and pelvic endometriosis. Am J Obstet Gynecol. 2006;195:426–32.
5. Vignali M, Bianchi S, Candiani M, Spadaccini G, Oggioni G, Busacca M. Surgical treatment of deep endometriosis and risk of recurrence. J Minim Invasive Gynecol. 2005.
6. Cea Soriano L., López-Garcia E., Schulze-Rath R., Garcia Rodríguez L.A. Incidence, treatment and recurrence of endometriosis in a UK-based population analysis using data from The Health Improvement Network and the Hospital Episode Statistics database. Eur. J. Contracept. Reprod. Health Care. 2017;22:334–343.
7. Fedele L, Bianchi S, Zanconato G, Bergamini V, Berlanda N, Carmignani L. Long-term follow-up after conservative surgery for bladder endometriosis. Fertil Steril. 2005.
8. Parazzini F, Bertulessi C, Pasini A, Rosati M, Di Stefano F, Shonauer S, et al. Determinants of short term recurrence rate of endometriosis. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2005
9. Nisolle, M.; Paindaveine, B.; Bourdon, A.; Berlière, M.; Casanas-Roux, F.; Donnez J, Histologic study of peritoneal endometriosis in infertile women. Fertil. Steril. 1990, 53, 984–988.
10. Liu Y, Gong H, Gou J, Liu X, Li Z. Dienogest as a Maintenance Treatment for Endometriosis Following Surgery: A Systematic Review and Meta-Analysis. Front Med (Lausanne). 2021 Apr 7;8:652505.
11. Sampson JA. Peritoneal endometriosis due to the menstrual dissemination of endometrial tissue into the peritoneal cavity. Am J Obstet Gynecol 1927; 14:422–69.
12. Chantalat E, Valera MC, Vaysse C, Noirrit E, Rusidze M, Weyl A, Vergriete K, Buscail E, Lluel P, Fontaine C, Arnal JF, Lenfant F. Estrogen Receptors and Endometriosis. Int J Mol Sci. 2020 Apr 17;21(8):2815.
13. Cumiskey J., Whyte P., Kelehan P., Kelehan P., Gibbons D. A detailed morphologic and immunohistochemical comparison of pre- and postmenopausal endometriosis. J. Clin. Pathol. 2008;61:455–459.
14. Dong-Su J., Tae-Hee K. Endometriosis in a Postmenopausal Woman on Hormonal Replacement Therapy. J. Menopausal Med. 2013;19:151–153.
15. Benjamin M. Snyder Postmenopausal Deep Infiltrating Endometriosis of the Colon: Rare Location and Novel Medical Therapy. Hindawi Case Rep. Gastrointest. Med. 2018;2018:5.