Υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στην ηλικία κατά την πρώτη διάγνωση της ενδομητρίωσης και την βαρύτητα της νόσου; Τι λέει η έρευνα σχετικά με αυτό το ερώτημα; Το παρόν κείμενο γράφτηκε με αφορμή την πρόσφατη σχετική δημοσίευση από τους Comptour και συνεργάτες (1), μια προοπτική μελέτη με δεδομένα από το 2004 έως το 2012, με στόχο την αναζήτηση πιθανής συσχέτισης ανάμεσα στην ηλικία διάγνωσης της ενδομητρίωσης και την βαρύτητα της νόσου.

Στην μελέτη αυτή συμπεριλήφθηκαν 964 ασθενείς ηλικίας 21-50 ετών, από μια γεωγραφική περιοχή της Γαλλίας, οι οποίες είχαν νέα, ιστολογική διάγνωση ενδομητρίωσης (κανείς από τους ασθενείς δεν είχε, παλαιότερα, διαγνωσθεί με ενδομητρίωση),και η οποία αντιμετωπίστηκε λαπαροσκοπικά κατά τη διάρκεια του ίδιου χειρουργείου. Οι συγγραφείς κατέγραψαν τα δημογραφικά δεδομένα των ασθενών, την ένταση των συμπτωμάτων πόνου και την εν γένει ποιότητα ζωής πριν το χειρουργείο, καθώς και το στάδιο της ενδομητρίωσης με βάση το revised American Fertility Society score (rAFS) και την παρουσία/ μέγεθος όζων διηθητικής ενδομητρίωσης, και, κατόπιν, συνέκριναν όλα τα ανωτέρω αποτελέσματα ανάμεσα στα διαφορετικά ηλικιακά group (συγκεκριμένα, 40). Αποτελεί την πρώτη προοπτική μελέτη που διερευνά μια πιθανή συσχέτιση ανάμεσα στην ηλικία κατά την πρώτη διάγνωση, την ένταση των συμπτωμάτων και το στάδιο της ενδομητρίωσης (το πόσο <> είναι, δηλαδή, η νόσος). Επίσης, μιας και περιλαμβάνει 9 διαφορετικά νοσοκομεία (ιδιωτικά όσο και δημόσια, εκ των οποίων, μόνο ένα ήταν κέντρο αναφοράς), τα ευρήματα είναι πιο ενδεικτικά του γενικού πληθυσμού.rAFS) score and the number/size of deep endometriosis nodules. They, then, compared the results between different age groups (</= 25 years, 26-30, 31-35, 36-40, >40) looking for statistically significant differences between those groups. This study included patients from 9 different hospitals in the region (public as well as private, of which only one was a referral centre), making the results possibly more reflective of the general population.

Ένα ενδιαφέρον εύρημα ήταν ότι οι ηλικιακά μεγαλύτερες ασθενείς είχαν μικρότερους ή λιγότερους όζους διηθητικής ενδομητρίωσης σε σχέση με τις νεότερες ασθενείς. Τα επίπεδα πόνου ήταν υψηλότερα σε νεότερες ασθενείς, αλλά δεν υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά ανάμεσα στα ηλικιακά group όσον αφορά το στάδιο της ενδομητρίωσης με βάση το rAFS score. Επίσης, οι συγγραφείς δεν βρήκαν σημαντικές διαφορές στην ποιότητα ζωής ανάμεσα στα διαφορετικά ηλικιακά group, ούτε στατιστικά σημαντική συσχέτιση ανάμεσα στο score κατά rAFS και την ποιότητα ζωής. Μάλιστα, οι ασθενείς κάτω των 25 ετών είχαν χαμηλότερο rAFS score σε σχέση με τα άλλα ηλικιακά group (αν και η διαφορά δεν ήταν στατιστικά σημαντική), καθώς και λιγότερες συμφύσεις σε σχέση με μεγαλύτερες ασθενείς. Επίσης, οι συγγραφείς δεν βρήκαν συσχέτιση ανάμεσα στην ανατομική βαρύτητα/έκταση της ενδομητρίωσης (με βάση το score που προαναφέραμε) και τον αναφερόμενο πόνο ή την ποιότητα ζωής. . .

Οι συγγραφείς θεωρούν πως τα ευρήματα τους αμφισβητούν την άποψη πως η ενδομητρίωση είναι μια νόσος που εξελίσσεται με τον χρόνο. Όντως, ξεκάθαρη απάντηση για το αν η ενδομητρίωση εξελίσσεται με τον χρόνο δεν υπάρχει, καθώς κάποια δεδομένα υποστηρίζουν μια προοδευτική πορεία (2), ενώ άλλα όχι (3).

Οι αδυναμίες της μελέτης αυτής οφείλουν να αναγνωριστούν. Πρώτον, αφορά δεδομένα που συλλέχθηκαν μεταξύ 2004 και 2012, μια χρονική περίοδο που τόσο η απεικονιστική διάγνωση της ενδομητρίωσης όσο και οι ενδείξεις για χειρουργείο ήταν πολύ διαφορετικές. Επίσης, για την εκτίμηση του μεγέθους των όζων διηθητικής ενδομητρίωσης, χρησιμοποιήθηκε η διεγχειρητική εκτίμηση του χειρουργού και όχι η μαγνητική τομογραφία, η οποία θεωρείται, πλέον, μέθοδος εκλογής για τη διάγνωση αλλά κα την ακριβή εκτίμηση του μεγέθους των βλαβών διηθητικής ενδομητρίωσης. Επιπλέον, για τη σταδιοποίηση χρησιμοποιήθηκε το rAFS score, το οποίο δεν είναι ειδικά σχεδιασμένο για την διηθητική ενδομητρίωση ενώ, πλέον, είναι σε ισχύ πιο εξελιγμένα συστήματα σταδιοποίησης (4). Επίσης, είναι γνωστό πως το rAFS score δεν σχετίζεται ικανοποιητικά με τα κλινικά συμπτώματα της νόσου (5). Συν τοις άλλοις, δεν συμπεριλήφθηκαν ασυμπτωματικές ασθενείς. Αλλά το σημαντικότερο μειονέκτημα, κατά την άποψή μου, είναι ο ίδιος ο σχεδιασμός της μελέτης, η οποία είναι μια μελέτη χρονικής στιγμής (cross-sectional study). Για να εκτιμηθεί πραγματικά αν η ενδομητρίωση έχει προοδευτική πορεία, απαιτούνται μελέτες με περίοδο παρακολούθησης (follow-up), στις οποίες οι ασθενείς θα υποβάλλονταν σε μια πρώτη λαπαροσκόπηση, καθαρά για διαγνωστικούς σκοπούς, και, κατόπιν, μια δεύτερη για να εκτιμηθεί η πρόοδος όποιων όζων ενδομητρίωσης. Ωστόσο, μια τέτοια μελέτη, όπως αντιλαμβανόμαστε, δεν θα ήταν ηθικό και εύκολο να πραγματοποιήθει.

Προσωπικά, θεωρώ πως η σχέση ηλικίας διάγνωσης της ενδομητρίωσης και βαρύτητας της νόσου μπορεί να ιδωθεί από 2 σκοπιές. Αν υποθέσουμε ότι η μια διάγνωση σε νεότερη ηλικία θα σήμαινε ότι η ασθενής έχει πιθανότατα εντονότερα συμπτώματα πόνου, θα περιμέναμε πιο εκτεταμένη και σοβαρή ενδομητρίωση στις νεαρότερες ηλικίες. Ωστόσο, πρέπει να θυμόμαστε πως τα συστήματα ταξινόμησης ενδομητρίωσης όπως το rAFS score που χρησιμοποιήθηκε, δεν έχουν καλή συσχέτιση με τα συμπτώματα και την έντασή τους. Από την άλλη, αν θεωρήσουμε πως η ενδομητρίωση είναι μια προοδευτική νόσος, θα περιμέναμε οι μεγαλύτερες ηλικιακά ασθενείς να έχουν μεγαλύτερους όζους διηθητικής ενδομητρίωσης από τις νεαρότερες. Ωστόσο, καμία από αυτές τις 2 υποθέσεις δεν επιβεβαιώθηκε στη συγκεκριμένη μελέτη. Αν και η συγκεκριμένη μελέτη έχει αρκετές αδυναμίες (τις οποίες προ-αναφέραμε), τα ευρήματά της είναι σημαντικά και άξια αναφοράς. Εξακολουθούμε, όμως, ακόμη και σήμερα να χρειαζόμαστε περισσότερα δεδομένα σχετικά με τη φυσική πορεία και πρόοδο της ενδομητρίωσης σε βάθος χρόνου.

Αναφορές:

1. Comptour A. et al., Endometriosis: Age at diagnosis and the severity of the disease, Journal of Gynecology Obstetrics and Human Reproduction, 53(5), May 2024
2. D’Hooghe TM, Bambra CS, Raeymaekers BM, Koninckx PR. Development of spontaneous endometriosis in baboons. Obstet Gynecol 1996;88:462–6. https:// doi.org/10.1016/0029-7844(96)00205-0.
3. (Hans) Evers JLH. Is adolescent endometriosis a progressive disease that needs to be diagnosed and treated? Hum Reprod 2013;28:2023. https://doi.org/10.1093/ humrep/det298.
4. Keckstein J, Saridogan E, Ulrich UA, Sillem M, Oppelt P, Schweppe KW, et al. The #Enzian classification: a comprehensive non-invasive and surgical description system for endometriosis. Acta Obstet Gynecol Scand 2021;100:1165–75. https:// doi.org/10.1111/aogs.14099.
5. Haas D, Shebl O, Shamiyeh A, Oppelt P. The rASRM score and the Enzian classification for endometriosis: their strengths and weaknesses. Acta Obstet Gynecol Scand. 2013 Jan;92(1):3-7. doi: 10.1111/aogs.12026. Epub 2012 Nov 5. PMID: 23061819.