Η διηθητική ενδομητρίωση θεωρείται η πιο σοβαρή μορφή ενδομητρίωσης. Σχετίζεται, συνήθως, με χρόνιο πυελικό πόνο κι υπογονιμότητα. Όσον αφορά το δεύτερο, η σοβαρή αλλοίωση της φυσιολογικής ανατομίας της πυέλου λόγω συμφύσεων και η χρόνια φλεγμονή παίζουν κεντρικό ρόλο. Πέραν της εξωσωματικής γονιμοποίησης, η χειρουργική αφαίρεση της διηθητικής ενδομητρίωσης είναι ένα χρήσιμο εργαλείο, καθώς μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες αυτόματης σύλληψης, σε κατάλληλα επιλεγμένα περιστατικά (όταν άλλοι παράγοντες, όπως οι σάλπιγγες ή ο ανδρικός παράγοντας υπογονιμότητας δεν συνυπάρχουν). Πρέπει να θυμόμαστε, ωστόσο, ότι αυτός ο τύπος χειρουργείου (λαπαροσκοπικού ή ρομποτικού) απαιτεί σημαντική χειρουργική δεξιότητα και, συνεπώς, πρέπει να πραγματοποιείται σε κέντρα αναφοράς για τη χειρουργική της ενδομητρίωσης. Με αυτόν τον τρόπο, ο κίνδυνος επιπλοκών μπορεί να μειωθεί και τα θετικά αποτελέσματα να μεγιστοποιηθούν.

Τα περισσότερα δημοσιευμένα δεδομένα που διαθέτουμε αναφέρονται σε περιστατικά χειρουργικής αφαίρεσης διηθητικής ενδομητρίωσης του εντέρου και της ουροδόχου κύστης. Αν και τα αποτελέσματα διαφέρουν ανάμεσα σε μελέτες, μπορούμε να αναμένουμε ποσοστά εγκυμοσύνης της τάξεως του 60% μετά το χειρουργείο, με την πλειονότητα αυτών να είναι φυσιολογικές συλλήψεις. Παρόμοια αποτελέσματα μπορεί να επιτευχθούν σε ασθενείς με γνωστή υπογονιμότητα λόγω ενδομητρίωσης, αν κι ένας αριθμός άλλων παραγόντων μπορεί να παίξει ρόλο, όπως η διάρκεια της υπογονιμότητας, η συνύπαρξη με άλλες καταστάσεις (αδενομύωση, σοκολατοειδής κύστη ωοθήκης), η ηλικία, το ωοθηκικό απόθεμα καθώς και η χειρουργική οδός. Αν και ο ρόλος του χειρουργείου πριν την εξωσωματική γονιμοποίηση δεν είναι κομμάτι αυτού του άρθρου, το χειρουργείο σε ασθενείς με υπογονιμότητα και πολλαπλές ανεπιτυχείς εξωσωματικές φαίνεται να αυξάνει τις πιθανότητες εγκυμοσύνης, και μάλιστα φυσιολογικής σύλληψης.

Μια εναλλακτική θα ήταν η απευθείας εξωσωματική γονιμοποίηση. Πράγματι, ικανοποιητικά ποσοστά εγκυμοσύνης μπορεί να επιτευχθούν με αυτή τη μέθοδο. Ωστόσο, το χειρουργείο προσφέρει το πλεονέκτημα της σημαντικής βελτίωσης του πυελικού πόνου σε ασθενείς με συμπτώματα. Επίσης, υπάρχουν κι άλλα πράγματα που πρέπει να συζητηθούν με τις ασθενείς με διηθητική ενδομητρίωση που επιλέγουν τη λύση της εξωσωματικής. Η επιδείνωση του πυελικού πόνου είναι πιθανή σε ασθενείς που υπόκεινται σε διέγερση με ορμόνες. Αν και σπάνιο φαινόμενο, η σημαντική αύξηση του μεγέθους των εστιών ενδομητρίωσης μπορεί να συμβεί, οδηγώντας, ενδεχομένως, σε σοβαρές επιπλοκές όπως η απόφραξη εντέρου και η διάταση του ουρητήρα (με συνοδό ‘’σιωπηλή’’ απώλεια νεφρού, χωρίς δηλαδή να προκαλεί πόνο). Τέλος, μια τέτοια αύξηση μεγέθους μπορεί να κάνει λιγότερο ριζικές χειρουργικές λύσεις πολύ δύσκολες, ή και ανέφικτες.

Ο φόβος των χειρουργικών επιπλοκών, ενδεχομένως, κρατάει κάποιες ασθενείς με πόνο και επιθυμία για εγκυμοσύνη, μακριά από ένα χειρουργείο. Αυτή είναι μια λάθος προσέγγιση, καθώς πρέπει να θυμόμαστε 2 πράγματα: εφόσον αυτά τα χειρουργεία πραγματοποιούνται από ειδικά εκπαιδευμένους χειρουργούς, ο κίνδυνος σοβαρών επιπλοκών μειώνεται σημαντικά. Δεύτερον, αν και τα δεδομένα στη βιβλιογραφία είναι περιορισμένα, οι σοβαρές επιπλοκές (αν αυτές συμβούν μετά το χειρουργείο) δεν έχει αποδειχτεί πως επηρεάζουν αρνητικά τις πιθανότητες σύλληψης. Όσον αφορά το δεύτερο, πρέπει να εξετάσουμε τα δεδομένα με προσοχή, με τη λύση της εξωσωματικής γονιμοποίησης να υπερτερεί, ειδικά σε περιπτώσεις σηπτικών επιπλοκών.

Κλείνοντας, σημειώνω πως η χειρουργική αφαίρεση της διηθητικής ενδομητρίωσης (όταν πραγματοποιείται από κατάλληλα εκπαιδευμένους χειρουργούς), μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες φυσιολογικής σύλληψης. Αυτή η προσέγγιση έχει προβάδισμα σε ασθενείς με πόνο στην πύελο και επιθυμία εγκυμοσύνης, με ή χωρίς αποδεδειγμένη υπογονιμότητα λόγω ενδομητρίωσης. Ο ρόλος του χειρουργείου σε ασθενείς χωρίς πόνο, με μόνο σκοπό την επίτευξη φυσιολογικής σύλληψης, δεν είναι ακόμη ξεκάθαρος. Η ‘’διχογνωμία,, μεταξύ απευθείας εξωσωματικής γονιμοποίησης ή χειρουργείου ελπίζουμε πως θα λυθεί στο μέλλον, όταν τα αποτελέσματα τυχαιοποιημένων μελετών που συγκρίνουν τις δύο προσεγγίσεις γίνουν διαθέσιμα.