Μια από τις κύριες ανησυχίες των ασθενών με ενδομητρίωση, καθώς και των χειρουργών της ενδομητρίωσης, είναι ο κίνδυνος επαναληπτικού χειρουργείου. Αλλά πόσο συχνά συμβαίνει κάτι τέτοιο;

  Η απάντηση σε αυτήν την ερώτηση, αν και ακούγεται πολύ βασική, δεν είναι τόσο απλή. Η πιο ενδελεχής μελέτη σχετικά με αυτό το ερώτημα δημοσιεύθηκε πρόσφατα και βρήκε πως έως και 28% των ασθενών μπορεί να χρειαστούν επαναληπτικό χειρουργείο, στα 10 χρόνια μετά από το πρώτο χειρουργείο για ενδομητρίωση (1). Είναι, επίσης, ενδιαφέρον ότι η πραγματοποίηση υστερεκτομής κατά το πρώτο χειρουργείο ενδομητρίωσης, καθώς και η εγκυμοσύνη μετά το χειρουργείο, αναδείχθηκαν ανεξάρτητοι, προστατευτικοί παράγοντες εναντίον του επαναληπτικού χειρουργείου (1). Ο μέσος χρόνος ανάμεσα στο πρώτο και το επαναληπτικό χειρουργείο υπολογίστηκε σε 46 μήνες (1).

  Γνωρίζουμε πως η ενδομητρίωση είναι, μάλλον, μια προϊούσα νόσος με αργή εξέλιξη (2). Μια παλαιότερη δημοσίευση από την ίδια ομάδα συγγραφέων βρήκε πως το 36% των ασθενών υποβλήθηκαν σε επαναληπτικό χειρουργείο, είτε λόγω υποτροπής της ενδομητρίωσης, είτε λόγω πόνου είτε μετεγχειρητικών επιπλοκών (3). Ωστόσο, αυτό το ποσοστό ήταν 10 φορές υψηλότερο από τις υποτροπές της ενδομητρίωσης. Στην πιο πρόσφατη δημοσίευση (1), η πλειονότητα των επαναληπτικών επεμβάσεων έγινε λόγω επίμονου πόνου ή υποτροπής της ενδομητρίωσης. Φυσικά, όταν επιχειρούμε να ερμηνεύσουμε τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, καθώς αφορούν τα αποτελέσματα των χειρουργείων ενός μόνο χειρουργού, με υψηλή δεξιότητα στη χειρουργική της ενδομητρίωσης. Συνεπώς, οι αριθμοί αυτοί δεν αποκλείεται να είναι διαφορετικοί στα χέρια άλλων χειρουργών.

  Some of the difficulties in giving a definitive answer to this question are the following: firstly, differentiating between endometriosis recurrence and progression of pre-existent lesions is not always easy. In the aforementioned study (1), the surgeon was highly competent in excising all visible endometriosis, we can, therefore, assume that all cases were due to new lesions of endometriosis developed after surgery. Secondly, coexistence of adenomyosis (a disease of the uterus that often co-exists with endometriosis) may be a reason for repeat surgery due to pain. Despite improvements in non-invasive diagnosis of adenomyosis, it can only be ruled out confidently in histological specimens of hysterectomies.  Thirdly, use of hormonal medications post-operatively may reduce the risk of recurrence and not all patients may be compliant with the use of such medications. What is more, the duration of use of those therapies is likely to differ between patients.

  Ας δούμε, όμως, τι λένε οι υπόλοιπες μελέτες: Μια μεγάλη Καναδική μελέτη σχεδόν 85000 ασθενών που χειρουργήθηκαν για ενδομητρίωση βρήκε πως το επαναληπτικό χειρουργείο χρειάστηκε σε 1 στις 4 γυναίκες μετά από μικρό χειρουργείο ενδομητρίωσης και σε 1 στις 5 γυναίκες μετά από εκτεταμένο χειρουργείο με διατήρηση των ωοθηκών (4). Ωστόσο, τα αποτελέσματα από μελέτες σε εθνικό επίπεδο είναι δύσκολο να συγκριθούν με αυτά από εξειδικευμένα κέντρα ενδομητρίωσης.

Είναι σημαντικό να εξετάσουμε ξεχωριστά τα περιστατικά με επιβεβαιωμένη υποτροπή της ενδομητρίωσης: Στη μελέτη του Bafort, 5% των ασθενών υποβλήθηκαν σε επαναληπτικό χειρουργείο για υποτροπή ενδομητριώματος (σοκολατοειδούς κύστης ωοθήκης) (5). Όσον αφορά την ενδομητρίωση του εντέρου, η μελέτη του Mabrouk ανέφερε ποσοστό 0 με 4% υποτροπής της ενδομητρίωσης του ορθού (6).

  Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά, καθώς 3 στις 4 γυναίκες που χειρουργήθηκαν για ενδομητρίωση δε θα χρειαστούν επαναληπτικό χειρουργείο εντός 10ετίας από το πρώτο χειρουργείο. Η πραγματοποίηση της υστερεκτομής κατά τη στιγμή του πρώτου χειρουργείου ενδομητρίωσης πρέπει να εξετάζεται σοβαρά σε γυναίκες που δεν επιθυμούν περαιτέρω τεκνοποίηση, καθώς φαίνεται πως μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο επαναληπτικού χειρουργείου.

Αναφορές:

1. Roman H, Chanavaz-Lacheray I, Hennetier C, Tuech JJ, Dennis T, Verspyck E, Merlot B. Long-term risk of repeated surgeries in women managed for endometriosis: a 1,092 patient-series. Fertil Steril. 2023 Oct;120(4):870-879. doi: 10.1016/j.fertnstert.2023.05.156.
2. Netter A, d’Avout-Fourdinier P, Agostini A, Chanavaz-Lacheray I, Lampika M, Farella M, et al. Progression of deep infiltrating rectosigmoid endometriotic nodules. Hum Reprod 2019;34:2144–52.
3. Roman H, Huet E, Bridoux V, Khalil H, Hennetier C, Bubenheim M, et al. Long-term outcomes following surgical management of rectal endometriosis: seven-year follow-up of patients enrolled in a randomized trial. J Minim Invasive Gynecol 2022;29:767–75.
4. Bougie O, McClintock C, Pudwell J, Brogly SB, Velez MP. Long-term followup of endometriosis surgery in Ontario: a population-based cohort study. Am J Obstet Gynecol 2021;225:270.e1–19.
5. Bafort C, Tawfic NM, Meuleman C, Laenen A, Timmerman D, Van Schoubroeck D, et al. Similar long-term recurrence rates with cystectomy and CO2 laser vaporization for endometrioma: a retrospective study. Reprod Biomed Online 2022;45:101–8.
6. Mabrouk M, Raimondo D, Altieri M, Arena A, Del Forno S, Moro E, et al. Surgical, clinical, and functional outcomes in patients with rectosigmoid endometriosis in the gray zone: 13-year long-term follow-up. J Minim Invasive Gynecol 2019;26:1110–6.