• Τι είναι η ενδομητρίωση? Ενδομητρίωση είναι η καλοήθης νόσος που χαρακτηρίζεται από την παρουσία ιστού που μοιάζει με την εσωτερική επένδυση της μήτρας (endometrial-like tissue), σε διάφορα σημεία του σώματος, εκτός της μήτρας.

• Πόσο συχνή νόσος είναι η ενδομητρίωση? Η ενδομητρίωση είναι μια συχνή νόσος. Περίπου 10% των γυναικών έχουν ενδομητρίωση (1), ενώ σε γυναίκες με υπογονιμότητα η συχνότητα ανέρχεται σε 35-50% (2).

• Ποια είναι τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης? Το κλασσικό σύμπτωμα είναι ο πόνος στην πύελο (την περιοχή κάτω από τον ομφαλό). Ο πόνος μπορεί να είναι από ήπιος έως πολύ έντονος, αμέσως πριν ή κατά τη διάρκεια της περιόδου. Σε κάποιες περιπτώσεις, ο πόνος δε σχετίζεται χρονικά με την περίοδο. ΄Άλλα πιθανά συμπτώματα προέρχονται από το έντερο ( πόνος κατά την αφόδευση, αιμορραγία, ‘’φούσκωμα’’, δυσκοιλιότητα, διάρροια), το ουροποιητικό ( καύσος κατά την ούρηση, αιμορραγία, συχνοουρία, αδυναμία αδειάσματος της ουροδόχου κύστεως), πόνο κατά τη σεξουαλική επαφή, πόνο στη δεξιά ωμοπλάτη (ενδομητρίωση διαφράγματος) ή πόνο στη μέση και τα κάτω άκρα( ενδομητρίωση ιερού πλέγματος και ισχιακού νεύρου) . Μπορεί, επίσης, να σχετίζεται με έντονη κούραση και καταβολή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, η ενδομητρίωση δεν προκαλεί συμπτώματα (ασυμπτωματική). Η νόσος σχετίζεται, επίσης, με υπογονιμότητα.

• Πώς διαγιγνώσκεται η ενδομητρίωση? Η διάγνωση της ενδομητρίωσης, προς το παρόν, βασίζεται στο ιστορικό και την κλινική εξέταση, τις απεικονιστικές μεθόδους (υπερηχογράφημα, μαγνητική τομογραφία) και τη διαγνωστική λαπαροσκόπηση (χειρουργείο), με ή χωρίς τη λήψη βιοψιών (λήψη ιστού για εξέταση στο μικροσκόπιο).

• Είναι η ενδομητρίωση μια νόσος απειλητική για τη ζωή? Όχι. Ωστόσο, υπάρχουν συγκεκριμένες περιπτώσεις, στις οποίες απαιτείται επείγουσα αντιμετώπιση, όπως: στένωση ουρητήρα, κίνδυνος απόφραξης εντέρου, πιθανότητα κακοήθειας.

• Γιατί ορισμένες (κι όχι όλες) οι γυναίκες εμφανίζουν ενδομητρίωση? Δεν γνωρίζουμε την ακριβή απάντηση, μιας και δεν γνωρίζουμε την ακριβή αιτία της ενδομητρίωσης. Είναι πιθανόν μερικές γυναίκες να ‘’γεννιούνται με ενδομητρίωση ‘’, η δε έκφραση της νόσου να σχετίζεται με την έκθεση σε συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς παράγοντες (3).

• Υπάρχει θεραπεία για την ενδομητρίωση? Δυστυχώς, προς το παρόν, όχι. Μιλάμε, λοιπόν, για μεθόδους αντιμετώπισης (όχι θεραπεία) της ενδομητρίωσης. Αυτές περιλαμβάνουν τη φαρμακευτική αγωγή, τη χειρουργική αντιμετώπιση και τις εναλλακτικές θεραπείες.

• Διαγνώστηκα με ενδομητρίωση. Σημαίνει αυτό πως δεν μπορώ να μείνω έγκυος? Όχι. Ωστόσο, το ποσοστά υπογονιμότητας είναι υψηλότερα σε γυναίκες με ενδομητρίωση (4).

• Διαγνώστηκα με ενδομητρίωση. Θα χρειαστώ εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) για να μείνω έγκυος? Όχι απαραίτητα. Ωστόσο, κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και χρήζει εξατομικευμένης λύσης. Μιας κι η ενδομητρίωση σχετίζεται με υπογονιμότητα (4), η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι μια ενδεδειγμένη λύση, ειδικά όταν συνυπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που προκαλούν υπογονιμότητα (5).

• Διαγνώστηκα με ενδομητρίωση. Αρκεί η φαρμακευτική αγωγή? Σε αρκετές περιπτώσεις ναι. Όχι, όμως, σε όλες. Λέμε πως η φαρμακευτική αγωγή είναι αποτελεσματική, περίπου, στα 2/3 των ασθενών (6). Επίσης, πέραν των απλών αναλγητικών, η φαρμακευτική αγωγή δρα κι ως αντισύλληψη. Ανεπιθύμητες ενέργειες από τη χρήση των ορμονών οδηγούν, όχι σπάνια, σε διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής (7).

• Διαγνώστηκα με ενδομητρίωση. Θα χρειαστώ χειρουργείο? Όχι απαραίτητα. Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να δοκιμαστεί αρχικά, στις περισσότερες περιπτώσεις. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως (π.χ. αποτυχία φαρμακευτικής αγωγής, αντενδείξεις στη φαρμακευτική αγωγή, επείγουσες καταστάσεις, άμεση επιθυμία για εγκυμοσύνη) θα χρειαστεί χειρουργική αντιμετώπιση.

• Γίνεται η χειρουργική αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης με τη λαπαροσκοπική χειρουργική? Ναι. Η χειρουργική της ενδομητρίωσης της πυέλου (της περιοχής κάτω από την κοιλιά, εκεί που βρίσκεται η ενδομητρίωση στις περισσότερες περιπτώσεις) γίνεται σχεδόν αποκλειστικά με τη χρήση μικρών τομών. Συνήθως χρησιμοποιούνται 4 μικρές τομές, από τον ομφαλό και κάτω.

• Θα χρειαστώ χειρουργείο για την ενδομητρίωση. Είναι σημαντικό ποιος θα κάνει το χειρουργείο μου? Ναι. Είναι σημαντικό το χειρουργείο να γίνει από έναν χειρουργό γυναικολόγο με εξειδίκευση στην χειρουργική αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης. Η νόσος συχνά προκαλεί σημαντική παραμόρφωση της φυσιολογικής ανατομίας, απαιτώντας υψηλή χειρουργική δεξιότητα για να επιτευχθεί η πλήρης κι ασφαλής αφαίρεση των εστιών ενδομητρίωσης. Επίσης, η νόσος μπορεί να προσβάλει κι άλλα συστήματα (π.χ. πεπτικό, ουροποιητικό), οπότε απαιτείται συνεργασία χειρουργικών ειδικοτήτων.

• Διαγνώστηκα με ενδομητρίωση. Θα χρειαστώ υστερεκτομή? Όχι. Ο σκοπός του χειρουργείου είναι να αφαιρέσει τις εστίες ενδομητρίωσης, κρατώντας τη μήτρα, τις σάλπιγγες και τις ωοθήκες. Αυτό δίνει στην ασθενή τη δυνατότητα να μείνει έγκυος στο μέλλον. Ωστόσο, σε ασθενείς που δεν επιθυμούν άλλη εγκυμοσύνη και συνυπάρχουν άλλα προβλήματα (π.χ. ινομυώματα, πολύποδες, έντονη αιμορραγία κατά την περίοδο), η υστερεκτομή είναι μια πιθανή λύση. Είναι προτίμηση μας να μην αφαιρούμε τις ωοθήκες πριν την ηλικία της φυσιολογικής εμμηνόπαυσης (8).

• Διαγνώστηκα με ενδομητρίωση. Θα χρειαστώ ειδική παρακολούθηση αν μείνω έγκυος? Όχι. Η ενδομητρίωση, πιθανώς, να έχει κάποιες αρνητικές επιπτώσεις στην εγκυμοσύνη, ωστόσο, οι αριθμοί είναι μικροί και δεν δικαιολογούν αλλαγές στην φροντίδα κατά την εγκυμοσύνη.

• Διαγνώστηκα με ενδομητρίωση. Θα χρειαστώ καισαρική τομή αν μείνω έγκυος? Όχι απαραίτητα. Χρειάζεται κουβέντα με τον μαιευτήρα, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Σε ορισμένες περιπτώσεις προηγούμενου χειρουργείου ενδομητρίωσης( π.χ. αφαίρεση τμήματος του κόλπου, χειρουργείο στο έντερο λόγω ενδομητρίωσης), η καισαρική τομή είναι η ασφαλέστερη λύση.

• Διαγνώστηκα με ενδομητρίωση. Έχω αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου? Η ενδομητρίωση φαίνεται να αυξάνει ελαφρώς τον κίνδυνο 2 τύπων καρκίνου των ωοθηκών (9). Πιθανώς να σχετίζεται με ελαφρώς αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του θυροειδούς αδένα και μια ελάχιστη αύξηση στον κίνδυνο καρκίνου του μαστού, αλλά και μικρότερο κίνδυνο καρκίνου του τραχήλου (9). Πρέπει, όμως, να θυμόμαστε πως οι απόλυτοι αριθμοί είναι μικροί.

• Διαγνώστηκα με ενδομητρίωση. Σημαίνει αυτό πως κι οι κόρες μου θα έχουν ενδομητρίωση? Όχι απαραίτητα. Ωστόσο, είναι πιθανό να υπάρχει κληρονομικός παράγοντας, καθώς η ενδομητρίωση είναι συχνότερη σε συγγενείς πρώτου βαθμού10. Αν, λοιπόν, εμφανίζουν συμπτώματα που ταιριάζουν με αυτά της ενδομητρίωσης, είναι καλό να επισκεφθούν ένα γυναικολόγο με εμπειρία στην αντιμετώπιση της νόσου.

• Το χειρουργείο έδειξε πως, τελικά, δεν έχω ενδομητρίωση. Τα συμπτώματα μου επιμένουν. Τι μπορώ να κάνω? Υπάρχουν νόσοι που ΄΄μιμούνται΄΄ τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης. Επίσης, η ενδομητρίωση μπορεί να συνυπάρχει με άλλες νόσους που προκαλούν χρόνιο πόνο (11). Για το λόγο αυτό, είναι σημαντική η συνεργασία μεταξύ επαγγελματιών υγείας.

Αναφορές:

1. Rogers PA, D’Hooghe TM, Fazleabas A, et al. Priorities for endometriosis research: recommendations from an international consensus workshop. Reprod Sci 2009;16(4):335-46.
2. Bulun, SE. Endometriosis. N Engl J Med 2009; 360: 268–279.
3. Bouquet de Jolinière J, Ayoubi JM, Lesec G, Validire P, Goguin A, Gianaroli L, Dubuisson JB, Feki A, Gogusev J. Identification of displaced endometrial glands and embryonic duct remnants in female fetal reproductive tract: possible pathogenetic role in endometriotic and pelvic neoplastic processes. Front Physiol. 2012 Dec 3; 3:444.
4. Holoch KJ, Lessey BA. Endometriosis and infertility. Clin Obstet Gynecol. 2010 Jun;53(2):429-38.
5. G.A. Dunselman, N. Vermeulen, C. Becker, C. Calhaz-Jorge, N. D’Hooghe, B. De Bie, et al. European Society of Human Reproduction and Embryology. ESHRE guideline: management of women with endometriosis. Hum Reprod, 29 (3) (2014), pp. 400-412.
6. Donnez J, Dolmans MM. GnRH Antagonists with or without Add-Back Therapy: A New Alternative in the Management of Endometriosis? Int J Mol Sci. 2021 Oct 20;22(21):11342.
7. Vercellini, P. Are combined hormonal contraceptives the neglected treatment for symptomatic endometriosis? Fertil. Steril. 2018,110, 61–62.
8. Parker WH, Feskanich D, Broder MS, et al. Long-term mortality associated with oophorectomy compared with ovarian conservation in the nurses’ health study. Obstet Gynecol. 2013;121(4):709-716. doi:10.1097/AOG.0b013e3182864350.
9. Kvaskoff M, Mahamat-Saleh Y, Farland LV, Shigesi N, Terry KL, Harris HR, Roman H, Becker CM, As-Sanie S, Zondervan KT, Horne AW, Missmer SA. Endometriosis and cancer: a systematic review and meta-analysis. Hum Reprod Update. 2021 Feb 19;27(2):393-420.
10. Simpson JL, Elias S, Malinak LR, Buttram VCJ. Heritable aspects of endometriosis. I. Genetic studies. Am J Obstet Gynecol 1980; 137:327–31.
11. Smorgick N, Marsh CA, As-Sanie S, Smith YR, Quint EH. Prevalence of pain syndromes, mood conditions, and asthma in adolescents and young women with endometriosis. J Pediatr Adolesc Gynecol. 2013 Jun;26(3):171-5.